05.3 | Japan - Nippon - deel 2

Begin deel 2 / voor begin verhaal zie deel 1


Werken en communiceren

De vorige keer hadden we jullie verzocht wat harder te gaan werken en beter je best te doen zodat de koers van de Euro weer wat omhoog zou gaan. Nou, dat was niet tegen dovemansoren. De koers knalde al snel van 108 naar 115 Yen per Euro waarvoor onze grote dank. Dank zij jullie kunnen we nog even door met reizen. Helaas voor ons hebben de Japanners stiekem meegeluisterd en steeg de Yen vrij snel daarna net zo hard mee en maakte het aan het eind per saldo niet veel meer uit. We hadden beter op reis naar Amerika kunnen gaan maar gelukkig weet je niet alles van te voren.
En, we zijn weliswaar geen econoom, vragen we ons af of er niet een verband is tussen de dure Euro en de dure Yen. Iets als: oude economieën, die het afleggen tegen de nieuwe zoals die van China, Zuid Korea of India. Feit is, reizend door Japan, dat je een enorm jaren tachtig beeld ervaart. De jaren van hoogconjunctuur, waarin dit land tot enorme rijkdom is gekomen, de jaren negentig en begin eenentwintigste eeuw enorm genoten en nu volledig tot verzadiging is gekomen. Net als in Nederland krijg je hier het idee dat het land geen antwoord heeft op de nieuwe tijden en terugvalt in conservatisme en behoudendheid. Terug in plaats van vooruit, oud tegenover nieuw denken. De rest van de wereld zal er niet wakker van liggen.
In vergelijking met Zuid Korea is Japan een ouderwets land geworden. Toegankelijkheid op het internet, draadloze netwerken, goede snelle computers: het haalt het niet in vergelijking met de buren, je hoeft hier nog net niet in te bellen maar veel scheelt het niet. De markt is zo protectionistisch ingesteld dat je als buitenlander op geen enkele manier - zelfs niet prepaid - op andere manieren toegang kan krijgen tot de Japans netwerken.
Op het gebied van internationale communicatie - Engels - viel het ook niet mee. We zijn de eersten om te erkennen dat wij het probleem zijn: wij spreken en lezen geen Japans. Maar daaropvolgend werd het ons ook niet echt makkelijk gemaakt. Je redt het wel en je komt overal maar je moet, zelfs in de metro van een wereldstad als Tokyo, enorm zoeken naar de juiste weg.

De meeste Japanners, zeker de jonge mensen, hebben vele jaren Engels gehad op school. In theorie zeer goed onderlegd maar als het op spreekvaardigheid aankomt haken ze bijna allemaal af. De eerste vraag die we altijd stellen als we iets willen vragen is of ze Engels spreken. We hebben erg vaak nee te horen gekregen. Hoewel, een Japanner die nee zegt bestaat eigenlijk niet. Het woord bestaat wel maar in tegenstelling tot het woord ja - Hai - dat onvoorstelbaar veel en te pas en te onpas wordt gebruikt mag nee - Iie - niet geuit worden. In plaats daarvan krijg je hier het kruis. Twee vingers of twee armen gekruist als een X, een beetje zoals ze vroeger in die Dracula films de vampier dood probeerden te krijgen. We zijn honderden keren gedood. Hetzelfde gebaar wordt ook gemaakt als je ergens niet naar binnen mag, anderszins op verboden terrein komt of per ongeluk niet de uitgezette route in een museum volgt. Daar kan men nogal strikt in zijn. En terecht want anders wordt het maar een zooitje.


Bonsai - snoeien, kort en klein houden

Het kort en klein houden van boompjes of de wijze waarop men in Japanse tuinen de natuur naar de hand wil zetten - in een tentoonstelling die we gezien hebben werd het mooi verwoord: De abstractie van de natuur - is misschien wel metaforisch voor de hele samenleving.
Een erg mooi land, ruige schitterende natuur, prachtige eeuwenoude cultuur, geschiedenis, tradities. Maar ook streng, super georganiseerd, ordelijk, netjes, aangeharkt en gecultiveerd.

Je moet natuurlijk oppassen met persoonlijke frustraties over te veel orde, in de pas lopen, in de juiste rij gaan staan, je plaats kennen of een nummer zijn maar het speelt - als je hier bent - hoe dan ook een belangrijke rol in alles wat je meemaakt en het is af en toe in schril contrast met de enorme individuele vrijheid in Nederland. Vrijheid die bij ons nogal eens wil doorslaan in losbandigheid, wat hier ondenkbaar lijkt behalve na het nuttigen van flink wat alcohol.

Wat voorbeelden zijn wellicht op haar plaats. Vorige week zaterdag in Osaka naar een concert van Candy Dulfer en haar band. Club Quattro, 8e verdieping, Bimhuis-achtig zaaltje. Kaartje 7000 yen, voorverkoop 6500, inclusief een klein biertje, aanvang 18:00, zaal open om 17:00 uur. Omdat we vroeg zijn staan we redelijk vooraan om binnen te komen, zoals we thuis gewend zijn als we naar Paradiso en dergelijke gaan. Voor de zaal open gaat ontstaat er allerlei reuring en blijken de toeschouwers eerst op rij gezet te worden op volgorde van kaartjesnummer, van 1 tot de laatste. En wij blijken de laatsten te zijn, wat heet, we blijken helemaal geen nummer te hebben dus tellen sowieso niet mee. Het Japanse bezoek laat zich gedwee, als de eerste de beste kleuterklas, in het gelid zetten voor de zaal mag worden betreden. En wij staan er bij als de grootste kleuters. Op dat soort momenten heb ik (Mi) even moeite met ordening en systeem en gelukkig heb ik dan Ja naast me die me probeert te overtuigen van de culturele andersheid en de pracht daarvan. Nou ja, het was een spetterend, swingend, funky optreden en gezien de gemiddelde lengte in dit land konden we het van achteraf prima zien.

Groepsgedrag en de verschijningsvormen ervan zijn hier voortdurend zichtbaar. Van jongs af aan ga je hier in uniform door het leven en ben je onderdeel van de groep. De kleuters krijgen nog fleurige petjes op, vanaf de lagere school is het uniform. Matrozenpakjes, English collegeschool-dracht en in het volwassen leven de kantoorkostuums.
De meiden altijd, van jong tot middelbare school, in een rok met kniekousen, blazer of vest. De jongetjes nog een korte broek, op de middelbare school een pantalon met colbert. Iedere school heeft haar eigen uniform maar de gemeenschappelijk deler is het Engelse kledingbeeld met veel schotse ruit, strikken en hoedjes.

Tussen de 18 en 24 jaar is er een fase van individuele kledingvrijheid die tot in het buitenissige wordt uitgebuit maar in de levensfases daarna - zeg maar de werkende fase - schiet bijna iedereen weer in de pas. Mannen voornamelijk in saaie grijze en zwarte pakken met wit overhemd, dames iets frivoler maar het woord saai of braaf is toch wel van toepassing.
Binnen de uniformiteit zie je overigens wel dat er gezocht wordt naar individuele expressie. De rokken van ultra kort tot lang over de knieën, variaties in de kousen, het dragen van allerlei gadgets en tassen die overigens al te vaak roze en Hello Kitty blijken te zijn. En niet te vergeten, het mobieltje. Onlosmakelijk en onmisbaar. Iedereen heeft er een en ze zijn er de godganselijke dag mee in de weer. Sms'en en heel veel spelletjes. De ultieme escape in de bomvolle metro en de manier om je af te sluiten voor de massa om je heen. Minstens de helft van de mensen gaat tijdens het lopen, fietsen of autorijden gewoon door met de apparaatjes en het is een wonder dat er niet meer ongelukken gebeuren.

De jaren tussen 17 en 24, zeg maar de studietijd, is de levensfase waarin de samenleving toestaat dat je als jongere los gaat. In kledinggedrag toont zich dat in alle extremiteiten die je maar kan bedenken. Meiden met superkorte rokjes of hotpants, schoenen met hakken waar je duizelig van wordt, sexy lingerie-achtige kousen, valse wimpers, blingbling nepnagels, grote hoeveelheden make-up en uitbundige haardrachten. Barbie look à likes, maar dan - tot grote frustratie - een stuk kleiner. Blond en westers blijft ook hier een streven, hoe jammer want ze zijn zo mooi van zichzelf. De bladen dicteren het type Paris Hilton als mode-icoon. Vrijwel niemand heeft nog de kleur haar van zichzelf en deze groep wordt niet voor niets de 'Cosmetic girl's and tired boys' genoemd. De jongens moe van het achter hun shoppende meisje aan lopen.
Het shopping-district Shibuya in Tokyo is de plek om de Comic girl's and boys - ook wel Cosplay-zoku kids of Goth-lolis genoemd, te bekijken. Jongeren die zich in de weekends verkleden in de meest waanzinnige outfits, op zoek naar authenticiteit en een uniek eigenbeeld. Om 's maandags weer keurig in schooluniform acte d' presents te geven.

De jongens - een kleine groep - dragen Beatle-achtige strakke zwarte pakken gecombineerd met heel veel heupketting waar van alles aan vast zit zoals enorme Louis Vutton portemonnaies, blingbling mobieltjes, en meer van dat soort accessoires, dragen damesachtige tassen en schromen niet om met een klein modisch gekleed poedeltje rond te flaneren. De haarcoupe is over het algemeen flink geverfd - als het maar niet zwart is - en wordt met heel veel gel en lak in de lucht gehouden. De grootste groep jongens in deze leeftijdscatagorie lopen er echter toch vooral baggy bij, grote broeken, kruis op de knieën, grote sneekers met losse veters en al het andere ook flink oversized.

Als het werkzame leven zich eenmaal aandient is het snel gedaan met al die modische flauwekul en wordt het beeld snel grijs, zwart, degelijk en saai. In de spits in de metro van Tokyo, je zou er depressief van worden. Je moet het zien om het te geloven maar zo zwart en grijs, zo saai en degelijk zal je het verder niet snel meemaken. De metro is ook zo ongelooflijk vol, de perrons ook, alles eigenlijk en om die gigantische grijs-zwarte mensenmassa te overleven gaat ongeveer de helft van iedereen staan of zitten slapen. Waarschijnlijk ook te wijten aan structurele oververmoeidheid, te lange werkdagen en, dat moge duidelijk zijn, het constante gevecht met de massa om je heen. Je wordt er niet perse vrolijk van.


Druk, drukker, drukst

Dat de werkdruk en de druk van de samenleving als zodanig behoorlijk groot kunnen zijn in dit land en dat er, om die druk te kunnen ontladen, wat culturele rarigheden zijn die dat moeten compenseren, alla.
Eten, veel drinken, nog veel meer roken. Hoewel roken bijna overal verboden is. In ieder geval mag het niet meer op straat. Maar daar en tegen wel in veel restaurants en cafés en daar wordt dankbaar gebruik van gemaakt.
Al het gokken is echter wat anders. Door het hele land zijn grote gokhallen. De Pachinko en Slot, de Parlors of hoe ze ook heten mogen. Toen we de eerste keer - per ongeluk - binnenliepen was het alsof we de hel op aarde binnen kwam. Een enorme ruimte waar mensen - mannen, vrouwen, zakenlieden, jongeren - achter enorme licht en geluid uitbrakende machines in lange rijen zaten te gokken. De herrie in die ruimte was oorverdovend, hels, satanisch. Zo erg dat we er echt van schrokken en verdoofd en vol ongeloof weer naar buiten vluchtten. Japan blijkt vol te staan met dit soort afschuwelijke holen en blijkbaar zijn ze nodig als uitlaatklep van de dagelijkse stress.

We hadden al eerder geschreven over al het buigen en andere diepgewortelde culturele eigenaardigheden. De rode draad van de afgelopen weken is toch de dienstbaarheid, gedienstigheid en onderdanigheid. Waar je ook bent, wat er ook gebeurt, in de trein, de winkel, het hotel, de eettentjes, men is dienstbaar en ondergeschikt. Hele rituelen, van binnenkomst tot vertrek. Het welkom heten, waardering uitspreken, bedienen, service verlenen, afscheid nemen, het gaat allemaal met zoveel woord en gebaar, zoveel buigen en knikken. Overigens vaak ook mooie bescheiden en beschaafde handelingen, dat je je er ongemakkelijk bij kan gaan voelen. Vooral omdat wij het helemaal niet gewend zijn om zo met elkaar om te gaan. En dus zit het ongemak vooral bij ons. En dus buigen en knikken we maar de hele dag mee.

Soms moet je er wel grappen over maken want het kan soms potsierlijk over komen. Vooral als je dan weer een stel zakenmannen op straat afscheid van elkaar ziet nemen en ze zoveel naar elkaar buigen en knikken dat het voorwaar op ochtendgymnastiek begint te lijken. Wat nog niet was vermeld en waar wij in het begin nog wel een paar fouten in hebben gemaakt - sorry, sorry, sorry - is dat men absoluut niet houdt van elkaar aanraken. Dus ook geen hand geven. Dat verklaard in hoge mate dat buigen. Eigenlijk geven ze elkaar een paar flinke zoenen vol op de mond maar dan virtueel. Met dat perspectief worden de taferelen op straat extra lollig.


Afronden dan maar

Goed! Genoeg over de exotische kanten van het dagelijkse leven in Japan. Lees het allemaal niet te zwart-wit want we hebben er onvoorstelbaar veel lol om gehad en het is natuurlijk hartstikke leuk om in een volstrekt andere cultuur te mogen rond hobbelen.

Nogmaals, wat een geweldig eilandenrijk. Van te voren gedacht dat het hele land een grote volgebouwde stad zou zijn, niets is minder waar. Ruige natuur, schitterende cultuur. En wat een onbevlekte geschiedenis, althans, tot het eind van de negentiende eeuw. Was Japan door haar hele geschiedenis een in zichzelf gekeerde natie en hadden ze genoeg aan elkaar en op hun eilanden, vanaf 1894 vonden ze het land te klein en begonnen ze een oorlog met en in China. Eentje die niet meer eindigt, wat heet, volkomen uit de hand loopt, voor er twee atoombommen op Japan zijn gevallen. Een halve eeuw van absolute narigheid omwille van expansiedrift, door een op drift geraakte keizer en met een zeer volgzaam volk.

Ondanks alle narigheid van de oorlog, en ze hebben hier hun portie echt wel meegekregen want er is werkelijk geen stad overeind gebleven - alle grote steden zijn letterlijk platgebombardeerd met als gruwelijke dieptepunten Hiroshima en Nagasaki - is de rijke en eeuwenoude cultuur volop aanwezig door het hele land. Tempelcomplexen, al dan niet volledig herbouwd, kastelen, schrijnen en begraafplaatsen, paleizen, en heel veel antiquiteiten zijn bewaard gebleven en zichtbaar door het hele land. Gecombineerd met moderne steden en enorme stedelijke gebieden, heel veel industrie en geweldige infrastructuur en omringd door prachtige natuur, bergen en vulkanen en natuurlijk al haar culturele eigenaardigheden is dat wat Japan uniek maakt. We zouden zo weer gaan.


Als je dit allemaal hebt gelezen dan is een welgemeend - Arigatou Gozaimasu! - op zijn plaats want het was weer veel te veel. Het moest geschreven worden om weer verder te kunnen met reizen. Op naar China, Taiwan we komen er aan en ons visum voor India zit in ons paspoort. Tot dan,

tot de volgende keer en voor nu heel veel liefs

JaMi



Wist je dat...

Als je iemand ziet lopen met een mondmasker voor dan weet je dat diegene verkouden is en dat masker draagt om jou te beschermen tegen ziek worden.

Door heel Japan zijn de meest luxueuze delicatessenwinkels en markten te vinden. Met de meest uitgelezen en voor ons vaak exotische soorten eten en dranken. Het mooie is dat je vaak mag proeven en daar hebben we dankbaar gebruik van gemaakt. Soms zelfs wel een beetje misbruik en heeft het ons menig lunch uitgespaard.

Veel toiletten zijn volautomatisch. Verwarmde bril, allerlei automatische spoelmogelijkheden om de voor en achterbibs te reinigen en zelfs met geluid - doorspoelgeluid - om het kreunen en persen te overstemmen. In de hotels vaak te lezen: dank dat u uw billen heeft afgeveegd met papier, dat bespaard het milieu. U bent goed bezig.

Als het voetgangerslicht groen wordt gaat dat vaak gepaard met vogelgeluiden. De meest gehoorde is de Koekoek, maar ook allerlei ander getjilp is hoorbaar, tot aan een kraaiende haan. Gehoord in Tokyo.

In heel Japan hebben mensen beelden van Tanuki, de wasbeer, bij de voordeur staan. Het lievelingsdier, na Hello Kitty en Miffi, dat naar het schijnt geluk aan het huis geeft.

Iedereen op de stoep fietst. Door al het autoverkeer is de straat te gevaarlijk. Voetgangers is, denken wij, niets gevraagd, en lopen op het trottoir is dan ook vrij gevaarlijk.

Heel Japan vol staat met miljoenen frisdrankautomaten. Niet alleen met frisdrank maar ook met bier, groene thee in allerlei varianten en diverse soorten koffie. Blikjes cappucino, cafe latte, et cetera. Het goede is dat je niet alleen gekoeld maar ook verwarmd uit de machines kan trekken. En dat staat allemaal de hele dag te koelen en verwarmen in de buitenlucht, het moet een godsvermogen aan energie kosten.

Roken op straat nagenoeg overal verboden is en er af en toe een gedoogplek is waar dan de verslaafden, soms met twintig man tegelijk, als gekken aan hun sigaret staan te hijsen. Verslaving kan niet zieliger lijken.

De man uit Lost in Translation, de speelfilm, bestaat echt. Het is alleen een andere Amerikaanse acteur dan in de film, maar verder... Op alle automaten en reclames van Suntory, bier, sterke drank, frisdrank: The Boss. Als je de film gezien hebt kan je niet meer door Japan reizen zonder er voortdurend aan herinnerd te worden.

Eten voor vegetariërs in Japan vrijwel onmogelijk is. In alles gaat vlees of vis, zonder wordt als onacceptabel beschouwd. Vragen naar een maaltijd zonder - als het al lukt met onze taal barrière - wordt niet begrepen omdat men het verschijnsel niet kent.

Manga, Japanse stripboeken, heel erg belangrijk zijn en overal te koop. Ze gaan vrijwel altijd over het gewone leven - op school, op kantoor, thuis. De dagelijkse problemen en sores en ze worden ook gebruikt om niet bespreekbare zaken, zoals b.v. sexuele voorlichting, inzichtelijk te maken.

Sumo worstelen de belangrijkste sport is. We hebben het 3 weken op t.v. kunnen volgen - zolang duurt een toernooi - en het staat bol van traditie en vaste rituelen. Veel te zware en vaak lelijke mannen die elkaar in 5 seconden de ring uit proberen te duwen. Tot afschuw van veel Japanners worden de laatste jaren de belangrijke toernooien gedomineerd door Mongoolse en Bulgaarse - herkenbaar aan het borsthaar - worstelaars. Ook dat nog...

Hello Kitty bestaat!

Kleine hondjes - poedels, teckels, klein gekweekte buldoggen, et cetera - worden hier gehouden ter vervanging van kinderen. Overigens wel met alle verschijnselen van dien: kinderkleding M/V, wandelwagens, kapsalons, luxe hondenhotels (80 euro per nacht) en in Tokyo zelfs een Spa voor honden. Gaan ze in een klei of modderbad en krijgen ze een full bodymassage. Wij zullen wel gek zijn!


De nieuwe foto's staan weer op:

www.flickr.com/photos/michelvantilborg

in de mappen Nippon en Tokyo.