03 | Mongolië

Wat een onvoorstelbaar groot, uitgestrekt, oneindig, ruig, meedogenloos, prachtig, gastvrij land. Vergeet alles wat je gezien hebt want dit is Mongolië. Duizenden vierkante kilometers grasland over glooiende bergen en dalen, uitgestrekte dennenbossen, af en toe een groepje Gers, wat blokhut houten schuren of huizen, grote groepen vee, dagen achter elkaar alsof je onderdeel bent geworden van een schilderij van Bob Ross. Een land als het Wilde Westen rond 1850. Cowboys, paarden, vee en af en toe een dorpje, alsof je in 'Once Upon a Time in the East' bent beland.
De gemiddelde hoogte 1560 meter boven zeeniveau. De verklaring waarom het hier zo ongelooflijk koud kan zijn. Laatste winter werd er - 57°C gemeten en heeft een kwart van de veestapel het loodje gelegd. De gemiddelde jaartemperatuur landelijk: -5°C.
En wat een geschiedenis. In de twaalfde en dertiende eeuw het grootste aaneengesloten rijk ooit. Op tal van plaatsen in Europa de geschiedenis voor altijd beïnvloed. Onder de bezielende leiding van Djinggis Khaan en na hem zijn zonen en kleinzonen. Een rijk van Finland tot en met China, van Rusland tot Oostenrijk met Karakoram als hoofdstad, later Beijing, het middelpunt van dit immense rijk. Definitief de naam van de Hunnen en Mongolen op de kaart gezet, meestal met een afschrikwekkende bijklank.

Qua oppervlak groter dan Europa, een inwonersaantal van 2,6 miljoen mensen waarvan er 1,2 miljoen in de hoofdstad Ulaan Bator wonen, de rest verspreid over dit immense land dus een bevolkingsdichtheid van niks. Ruim de helft van de bevolking is nomade, die als herders leven en in tenten wonen, die hier Gers worden genoemd. Ronde witte tenten met een houten skelet, vilten dekkleden als wand en dak en binnen een uur af te breken en op te bouwen. In heel Mongolië een veestapel van 45 miljoen dieren bestaande uit schapen, geiten, koeien, jakken, paarden en kamelen.

Vijftienhonderd kilometer geasfalteerde wegen, de rest van het land doorkruist met modderige weggetjes en paden meanderend door het landschap. Tienduizenden kilometers zand- en modderwegen. Over de uitgestrekte graslanden, vlaktes, bergen en woestijnen. Vol met verraderlijke gaten en stenen, onvoorstelbaar stoffig als het niet regent, glijden en glibberen en een grote modderpoel als het wel regent. Als het ene spoor te veel gaten en holen heeft ontstaat er zo een nieuw spoor naast met als gevolg dat je over de vlaktes rijdt met soms wel 20 sporen naast elkaar over breedtes in het landschap van 100 tot 300 meter. In Groningen op de Zuid-Larense heide kan je dat ook zien: de oude handelsroute van Deventer naar Groningen met karrensporen over honderden meters breed door het landschap.
We hebben de volle 2500 km, toch van Amsterdam naar Madrid, met een gemiddelde van +/- 25 km per uur volbracht. Soms waren de wegen wat beter, dan haalden we wel eens 30 km/uur maar vaker waren de wegen zo slecht, moesten we door zoveel riviertjes heen en liepen er zoveel schapen en geiten op de weg dat 20 het hoogst haalbare was. Flink wat uren in de jeep maar geen moment verveling want alleen maar door prachtige landschappen.
Overigens wordt er hard gewerkt aan het wegennet - door Chinese aannemers natuurlijk - want binnen afzienbare tijd wil men alle 21 provincies van Mongolië via een verharde weg bereikbaar hebben. Ze noemen het project 'A Thousand Year Road' en afhankelijk van het beschikbare geld zal het de komende jaren een revolutie van bereikbaarheid te weeg brengen. Hoe snel het zal gaan zal in belangrijke mate afhangen of de enorme inkomsten uit de grondstoffen die gewonnen worden - goud, koper, olie, uranium - ook daadwerkelijk bij dit soort projecten terecht komen of dat het blijft steken in de woekerende corruptie, wat heden ten dage een van de grote problemen van dit land schijnt te zijn.

Het begon gelijk al geweldig bij aankomst op het station van Ulaan Bator (UB). Op het perron stonden wat mensen van guesthouses die ons op een rustige wijze aanspraken. We gingen mee met Idre's guesthouse, met een busje er naar toe. Fijne kamer, eigen douche en wc, wifi, free coffee, tea and breakfast. Precies wat een mens nodig heeft na 7 dagen treinen. Binnen een half uur al met mister Idre besproken dat we een 14-daagse tour zouden gaan maken. Een trip met een eigen 4-wheel drive en chauffeur, een gids, tevens kok, tent, matjes, slaapzakken en alles wat nodig is om 14 dagen rond te hobbelen. Onze route richting het noorden en het westelijke middendeel van Mongolië, alles bij elkaar +/- 2500 km. Het blijft geweldig om te ervaren hoe makkelijk dit soort dingen gaan, je bent een uur in een land als dit en alles is al in kannen en kruiken.

De eerste twee dagen in Ulaan Bator. Een arme, stoffige stad maar overduidelijk ook van plan om er weer boven op te komen. In 1990, na de val van de muur en de daarop volgende terugtrekking, na 70 jaar overheersing door Rusland, enorm in verval geraakt. De economie stortte volledig in en vrijwel alle fabrieken en bedrijven in het land gingen failliet, enorme werkeloosheid als gevolg. Als een van de weinige landen in de regio werd Mongolië een democratie met vrije verkiezingen en een gekozen parlement. Tot op de dag van vandaag blijkt dat niet zo maar te werken, er is heden ten dage veel corruptie en wettelijk zijn een hoop zaken niet uitgekristalliseerd, maar de wil lijkt er wel te zijn.
In 1998 kwam er ook nog eens de Aziatische crisis overheen en dat maakte het leven er niet makkelijker op. Veel stedelingen verlieten de stad terug naar de graslanden om daar een bestaan als herder te beginnen. Een zwaar leven maar wel een grotere kans op overleven.
UB probeert in veel opzichten een moderne stad te zijn, met leuke cafés en restaurantjes, een paar grote warenhuizen en moderne geklede mensen op straat. Het grote Sukhbaatar plein met het parlement, het standbeeld van de in ere herstelde Djinggis Khan, de schouwburg, bibliotheek en nog wat monumentale overblijfselen uit de communistische tijd hebben ontegenzeggelijk grandeur. Stalin was in 1990 al van zijn voetstuk getrokken. Op diverse plekken in de stad verrijzen nieuwe appartementen complexen en hoge moderne kantoorgebouwen maar voor het overgrote deel vooral zeer slecht onderhouden Russische woonkazernes. De wegen ook in erbarmelijke staat waarbij de positie van de voetganger van geen enkele betekenis, er zal niet een auto voor je stoppen. Ook niet bij een zebrapad.
Het grote boeddhistische klooster van UB - Gandan Khiid, een van de weinige die gespaard is gebleven tijdens de communistische doctrine, ook in erbarmelijke staat. In die jaren werden nagenoeg alle kloosters, 800 door het land, vernietigd en bijna 100.000 monniken naar kampen gestuurd of gedood. Heden ten dage zijn er heel veel plannen maar nog geen geld. Gelukkig is er weer vrijheid van godsdienst en vrijwel alle Mongolen zijn boeddhist maar echt praktiseren is er niet meer bij. Door het hele land ontstaan weer nieuwe kloosters en er zijn ondertussen weer 10.000 monniken maar 70 jaar onderdrukking heeft zijn sporen wel achter gelaten.
De Naran Tuul markt was erg leuk. Een enorme markt waar je als Mongool alles kunt kopen wat je in het dagelijkse leven nodig hebt. Kleding, eten en drinken, maar vooral ook alles om een Ger te bouwen, houtkachels, zadels en stijgbeugels, meubels, zonnepanelen en satelietschotels. Om er te komen namen we een taxi wat hier geen probleem is want als je een hand op steekt stop vrijwel iedere auto om je voor een afgesproken bedragje te brengen. Best handig. Wel even goed ruiken of er niet te veel wodka in de chauffeur zit want dan kan je beter de volgende nemen.

Onze 14 daagse trip was geweldig. Een oefening in onthaasten. Tijd, ruimte en leven in een andere dimensie. Letterlijk aarden. In grote lijnen van UB naar een belangrijk klooster in Amarbaya Galant, het meemaken van het Nadaan festival, het Khövsköl Nuur National Park (Nuur = meer) in het hoge Noorden, het Khorgo Terkhiin Tsagaan Nuur National Park, de Tsenheriyn Rashaan hot spring, de Ulaan Tsutgalan waterval, de oude Mongoolse hoofdstad Karakorum, de kleine Gobi Desert en daarna weer terug naar UB. Onderweg kamperen, slapen in Gers of bij kleine guesthouses.
Onze gids en kok: Oogii (uitspreken als Okki). We hadden het niet beter kunnen treffen. Zesentwintig, een beetje de Mongoolse Dik Trom, vrolijke pet op het bolle hoofd, een grappenmaker, zorgzaam, lekkerbek en de beste kok die er UB te vinden is. We zijn 14 dagen verwend en hij heeft werkelijk de lekkerste gerechten voor ons gemaakt. Van suhsi tot gevulde pannenkoeken, gevulde omeletten tot taartjes-achtige ontbijten. Zijn adagium bij het bereiden van al dat lekkers: de helft voor Oogii, de andere helft voor Mies en Zjak.
Onze chauffeur: de onvervangbare Myaga (uitspreken als Mega). Vijfendertig, stevig vent, gespierde armen, vader van twee dochters. Geen woord Engels maar het was zijn eerste grote trip en hij heeft er volop van genoten. Onvoorstelbaar hoe hij ons over al die modderige, zanderige, hobbelige, slingerende paden heeft gestuurd. De rust zelve, controle over de Isuzu jeep, en nog een goede reparateur ook. Wat niet onhandig is want er gaat nog al eens wat kapot. Gebroken veringen, lekke banden, verloren bouten en moeren. Soms 4 of 5 uur achter elkaar rijden. Gelukkig kreeg ook hij daarna het heerlijkste eten. Myaga is een echte vleeseter zoals ongeveer alle Mongolen. Omdat Oogii voor ons vegetarisch kookte kwam hij op een gegeven moment tot het besef dat hij al drie dagen alleen groente had gegeten, wat hij onbegrijpelijk vond. Gelukkig kreeg hij daarna flink wat gekookt schapenvlees toegeschoven, wat hem erg gelukkig maakte. Beide geen drinkers en rokers wat vrij bijzonder schijnt te zijn.
Overigens: Mongolen hebben geen achternaam en hun naam heeft een persoonlijke betekenis. Zo betekent Oogii 'jongste held' omdat hij de jongste was van 9 kinderen. Myaga betekent 'dinsdag', of dat met de dag van verwekken of geboorte te maken heeft is ons niet duidelijk geworden. Omdat het hebben van geen achtenaam nog weleens problemen kan geven om andere landen binnen te komen gebruiken ze de naam van hun vader als achternaam.

De bergen, bossen, meren, rivieren en graslanden zijn erg prachtig, onmetelijk uitgestrekt en van een ongereptheid die we bij ons niet kennen. Het woord onbegrensd is op zijn plaats. Het Khövsköl meer, wat ondergronds verbonden is met het Baikalmeer, het schoonste en helderste water wat je kan bedenken. Je kan zonder problemen uit het meer drinken ware het niet dat het ijskoud is. Zelfs in de zomer drijven er nog grote platen ijs onder het oppervlak, in de winter ligt er 1,5 m dik ijs op. Toch gezwommen en ons gewassen. IJs- en ijskoud, maar als je je al dagen niet fatsoenlijk heb kunnen wassen dan worden de grenzen geslecht. Welbeschouwd een zeer verkwikkelijke ervaring.

Het Nadaan festival was zeer bijzonder om mee te maken. Tweemaal een worstelwedstrijd en eenmaal een paardenrace meegemaakt. Twee van de drie grote events die de Mongolen kennen, boogschieten is de derde nationale gebeurtenis. Het eerste worstelfestival ergens onderweg op de grasvlakte. Een soort Parade avant le lettre, een grote kring gevormd door het publiek, er om heen kleine tentjes met eten en drinken, ouderwetse kermisattracties als ballen gooien, boog schieten, een vuurvreter en gokspelletjes. In de arena de worstelwedstrijden. Grote kerels, zware lijven, benen als heipalen. Een rood of blauw katoenen broekje aan met borduursels, een te klein vestje in dezelfde kleur, een touw om het middel en hele grote zware laarzen met omhoog wijzende neuzen. En voor en na het gevecht een mal hoedje op. Tweegevechten waarbij de mannen tegen elkaar aan gaan hangen en de broekjes, touw of ledenmaten gebruiken om elkaar te grijpen en vast te houden. Wie het eerste met knie, elleboog of rug de grond raakt heeft verloren. Wedstrijden van soms wel een half uur waarbij de mannen innig in elkaar geklemd door de arena gaan. Secondanten en een scheidsrechter er om heen lopend. Het publiek meelevend bij iedere aanval en het afweren ervan. Na afloop maakt de winnaar een soort vogeltjesdans en gaat, om onderdanigheid te tonen, onder de arm van de verliezer door. Alles met heel veel respect. Het hele toernooi een afvalrace met uiteindelijk één winnaar, die het publiek daarna allemaal wil aanraken omdat zijn zweet geluk brengt. Het Mongoolse worstelen is veruit de grootste sport in het land en wordt rechtstreeks uitgezonden op tv.

De volgende dag gingen we naar een paardenrace. Vroeger zou al het publiek te paard zijn gekomen maar heden ten dage is deze ingeruild voor de heilige koe. Onvoorstelbare hoeveelheden 4-wheel drives die met z'n allen de grasvlakte naar zijn grootje helpen. Na een tijdje werd duidelijk dat de race al begonnen was en dat deze bestond uit een rit van 25 km door het berglandschap en bij nader inzien kon je de race ook volgen door de enorm stofwolk in de verte in de gaten te houden. Na een half uur dromde het publiek naar de finish en niet veel later kwamen de eerste paarden aangedraafd. En tot onze stomme verbazing niet bereden door mannen maar door kleine jongens, van 6 tot 12 jaar. De meesten zonder zadel, alleen een touw om het dier op te zwepen. Volwassen mannen zouden veel te zwaar zijn voor deze paarden. Als je naar paardenraces in Europa kijkt zijn het ook altijd hele schriele kleine mannetjes als jockey. Na de finish rende iedereen naar de winnaar om het paard aan te kunnen raken want ook hier het zweetbrengende geluk. De wedstrijd was mooi om te zien, al het gedoe er omheen nog mooier. Veel prachtige mensen en hoofden, een dagje uit voor iedereen. De gebeurtenis van het jaar en de gelegenheid om elkaar weer eens te spreken en bij te kletsen. In een land waar je volgende buurman twee kilometer verder woont is dat geen vanzelfsprekendheid.

De rest van de trip is er voornamelijk een van natuurervaringen geweest. Uitgestrekte graslanden, bergen, meren en rivieren. Met af en toe een nederzetting bestaande uit houten huizen met houten schuttingen om de kavels, zandwegen, wat winkeltjes, een benzinepomp met een auto-reparatie service, rondhangende nomaden en veel grote honden. Daarbuiten om de zoveel kilometer groepjes met Gers waar weer een herdersfamilie is neergestreken met hun enorme kuddes. Kuddes schapen, geiten, jakken en paarden in de tinten wit, grijs, zwart, rood en bruin, vaak kuddes van wel 300 stuks, die van uit de verte als een levende maaimachine over de graslanden gaan.
Veel roofvogels - wouwen, arenden, valken, gieren - allemaal op zoek naar dood achtergebleven kuddedieren, een grasland eekhoorn of een marmot. Over die marmotten kan nog verteld worden dat deze door de herders als een lekkernij worden beschouwd. Allereerst wordt het beestje met hete stenen gevuld, via zijn anus, en dan worden de haren er af geschroeid. Een lekkernij. Het heeft gelukkig niet op ons menu gestaan.
Wilde zoogdieren hebben we verder niet gezien. Met name in het Noorden zijn er veel rendieren, beren, wolven en, schaarser, sneeuwluipaarden. Maar deze zijn banger voor de mens dan wij voor hen hoeven te zijn. We ontmoeten nog een Duitser die in zijn eentje een tocht wilde gaan maken en hij had vanuit Duitsland een anti-beren spray meegebracht. Op mijn vraag of er garantie op zat begreep hij, in al zijn opportunisme, niet dat ik het als grap bedoelde.

Alles bij elkaar is het een heel erg aardse ervaring geworden waarbij overal duidelijk werd dat de mensen die we ontmoeten of waar we de nacht hebben doorgebracht zo onvoorstelbaar dicht bij de aarde en de natuur leven dat wij ons daar bijna geen voorstelling meer bij kunnen maken. Geen elektra, geen stromend water anders dan de rivier, geen zittoilet maar een gat in de grond. Eten wat de kudde opbrengt: veel soorten melkproducten en heel veel vlees. Schapenvlees, met veel vet, gekookt of gebakken als een van de belangrijkste bestanddelen. Verwerkt in gestoomd brood of gebakken dumplings. Airag, een soort Mongools bier of Shimiin Arkhi, een lichte wodka, wat gebrouwen wordt van gefermenteerde paardenmelk. Je moet het een keer hebben gedronken, maar lekker... . Ik (Mi) heb nog het slachten van een schaap mee mogen maken en ondanks het feit dat het doden van een dier niet tot mijn hobby's behoort was het toch prachtig om te zien. Het beest werd door twee man vastgehouden en een derde maakte in de onderbuik een kleine insneden. Daaropvolgend ging hij met zijn volle onderarm bij het beest naar binnen om het hart om te draaien, een ingreep van slechts een aantal seconden en het schaap was, op het oog, pijnloos dood. Een belangrijke reden om het zo te doen is om al het bloed in het beest te houden en niets verloren te laten gaan. Daarna werd het schaap van zijn vel en vacht ontdaan waardoor het van schaap vlees werd. Hoe alle ingewanden, de enorme met gras gevulde maag, het bloed, et cetera werden verwijderd zal ik hierbij niet verder beschrijven maar het was allemaal zo vanzelfsprekend en natuurlijk dat ik er geen enkele moeite mee had toen er een paar uurtjes later vers gekookt schapenvlees op mijn bordje lag. Ja als vegetariër heeft daar als vanzelfsprekend een iets ander beeld bij en vindt mij maar een vies mannetje.
We hebben ons heerlijk kunnen wassen bij de heet water bronnen, ik heb nog kameel gereden in de 'Little Gobi Desert' en op de laatste dag terug naar UB kwamen we tot de ontdekking dat we er goed aan hadden gedaan om door het groene noorden te reizen. Vanuit het zuiden rukt de woestijn in razende vaart op richting Ulaan Bator met als gevolg reusachtige gebieden die snel aan het verdrogen zijn. Hopelijk weten ze met het bomen aanplant beleid de oprukkende woestijn op tijd te stoppen.

Als dit stuk op onze website verschijnt zitten we alweer in Seoul. We hebben het boven verwachting naar onze zin gehad in Mongolië en het was veel mooier en bijzonderder dan we ons hebben kunnen voorstellen. De mensen zijn onvoorstelbaar aardig, open en goedlachs. Een verademing na Rusland hoewel we ons daar natuurlijk helemaal geen oordeel over kunnen vellen want daar zijn we veel te kort voor in het immense land geweest. Maar Mongolië en haar Mongolen staan in het hart gegrift, het is een geweldige kennismaking geworden.

Het is een heel verhaal geworden en dat verdient het ook. Ik zal me bij Korea proberen in te houden maar naar wat we er allemaal over gelezen hebben gaat dat weer een volgend hoogtepunt worden. We verheugen ons er enorm op.
Wellicht tot de volgende keer, voor nu,

heel veel liefs en een dikke zoen,

JaMi


Om het geheel nog af te ronden wat feiten en weetjes:

Wist je dat je 14 dagen met één paar sokken kan doen, idem voor één onderbroek mits je hem af en toe uitwast in een meer of rivier. Een t-shirt gaat na 10 dagen dag en nacht dragen wat zurig ruiken wat op zich niet erg is want alles in je omgeving gaat ook enigszins zurig ruiken. Dat we 28 dagen aan het reizen zijn en 7x een douche hebben gehad. Over een schone comfortabele toiletpot zal ik het maar helemaal niet hebben. Dat jezelf wassen met alleen een handje water best kan. Dat 14 dagen zonder nieuws, tv of internet helemaal niet lang is. En dat je, als je eenmaal terug in de stad, tot de ontdekking komt dat je dezelfde geur verspreidt als alle dieren waar je afgelopen 14 dagen tussen vertoefd hebt. Over onze manieren zal ik het überhaupt maar niet hebben.